Ciotka Lokomotywa

Studia filologiczne wbrew pozorom to nie tylko szkoła językowa, ale także okazja do poznania całej masy interesujących dzieł literackich. I choć czytanie lektur z tygodnia na tydzień bywało problematyczne („Kazali mi czytać, to teraz mi się już nie chce!”), bardzo lubiłam ćwiczenia z literatury. A poza tym dogłębnie odczułam, że literatura rosyjska to nie tylko Tołstoj, Dostojewski i Bułhakow! Dziś chciałabym przedstawić kilka mniej znanych w Polsce lektur, ale zdecydowanie wartych uwagi, nawet jeśli nie ciśniecie napisanych innym alfabetem słówek po nocach.

1.      Awwakum Pietrow Żywot protopopa Awwakuma przez niego samego nakreślony

„Zabytek literatury staroruskiej z XVII wieku…” – być może nie brzmi to nadmiernie zachęcająco. Nic bardziej mylnego! Okoliczności powstania tego dzieła są naprawdę intrygujące. W bardzo dużym skrócie: w XVII wieku miała miejsce reforma liturgiczna patriarchy Nikona, która spotkała się z ogromnym sprzeciwem części duchowieństwa i wiernych, zwanych staroobrzędowcami, w tym protopopa Awwakuma, który na polecenie mnicha Epifaniusza spisał swoje dzieje, aby stanowiły dla innych naukę. W ten sposób powstała bardzo osobliwa autobiografia, a raczej AUTOHAGIOGRAFIA – autor opisał tam swoją walkę z reformami Nikona, czynione przez siebie cuda oraz prześladowania, jakich doświadczał za swoje poglądy. W przeciwieństwie do innych zabytków piśmiennictwa w Żywocie… pojawia się ludowy język, a patriarsze Nikonowi obrywa się bardzo nieobyczajnymi słowami (nie będę tutaj cytować!). Czytaliśmy ten utwór na zajęciach we fragmentach; szczególnie spodobała mi się przeurocza historia o uzdrowionej przez protopopa kurze, która w podzięce znosiła mu dwa jajka dziennie oraz o tym, jak Awwakum zmartwychwstał. Jest polskie tłumaczenie, ale niestety nie znalazłam pdf-a w Internecie; książka będzie raczej dostępna w dużych bibliotekach takich jak Biblioteka Jagiellońska.

Czasami tak widziałam swoje życie przez ostatnie trzy lata

2.      Michaił Lermontow Bohater naszych czasów

O ile w Polsce kojarzy się Puszkina (chociażby ze względu na znajomość z Mickiewiczem) oraz Gogola, tak mam wrażenie, że Lermontow jest jakoś gdzieś z boku tej „romantycznej trójki”. A szkoda! Myślę, że warto znać chociażby Bohatera naszych czasów – to się może przydać, gdybyście chociażby wystąpili w teleturnieju i zostali tam zapytani o przykład bohatera romantycznego. Powieść ta to właściwie zbiór nowel związanych jedną postacią; Księżniczka Mery najbardziej zapadła mi w pamięć. Tytułowy Grigorij Pieczorin jest typem na wskroś cynicznym, znudzonym i zdemoralizowanym. Momentalnie „rozgryza” wszystkich otaczających go ludzi i gra nimi jak pionkami szachowymi, a jego intrygi doprowadzają do tragicznego finału… Przez całą lekturę życzyłam mu wszystkiego najgorszego, ale trzeba przyznać, że powieść ta trzyma w napięciu. Pikanterii całej historii dodaje egzotyczne miejsce akcji – Kaukaz.

Innym utworem Lermontowa wartym uwagi jest jego ostatnie opowiadanie Sztoss, w którym główną rolę odgrywają tajemniczy portret, zjawa oraz karty. Opowieść nie jest ukończona, urywa się w najciekawszym momencie, co bardzo działa na wyobraźnię. Wzorem Ługina, jej bohatera, miewałam nawet dziwaczne sny (nie tylko dlatego, że analizowałam to opowiadanie w swojej pracy licencjackiej…). Jestem pod coraz większym wrażeniem kunsztu literackiego autora, który utkał swój utwór z aluzji do dzieł Gogola, Puszkina czy Hoffmana i stworzył przy tym intrygujące dzieło. 

Znalezienie polskich tłumaczeń tych dzieł Lermontowa nie stanowi większego problemu; używany Bohater naszych czasów chodzi na Allegro po sześć złotych (chyba że chcecie wydanie z opracowaniem Biblioteki Narodowej – to już pięć dych…), a Sztoss ukazał się w antologii Opowieści niesamowite z literatury rosyjskiej wydanej przez Państwowy Instytut Wydawniczy.

3.      Iwan Gonczarow Obłomow

O Obłomowie już na blogasku wspominałam, ale jestem zdania, że niektóre rzeczy należy powtarzać, żeby się utrwaliły odbiorcom. A taką właśnie rzeczą dla mnie jest fakt, że Gonczarow stworzył wybitne studium patologicznej niemocy. Tytułowy bohater to zubożały szlachcic kompletnie nieprzystosowany do życia, spędzający dnie w zaniedbanym mieszkaniu na śnieniu o szczęśliwszej przeszłości. Jego najbliższy przyjaciel, Stolz, próbuje go wyciągnąć z tej stagnacji, ale czy cokolwiek jest w stanie zmusić Obłomowa do działania? Pierwsza część powieści nie jest łatwa do przebrnięcia (jak długo można znosić postać literacką, która leży tylko w łóżku?), ale nie należy się zrażać – dalej robi się coraz ciekawiej. Spotkałam się  z zarzutem, że Obłomow i Stolz są papierowymi postaciami zbudowanym na sztucznym kontraście, ale znam podobnych do nich ludzi i tym bardziej jestem przekonana o mistrzostwie autora. Zresztą, czy nie odczuliście podobnego rozleniwienia w czasie koronaliów? Albo nie macie w otoczeniu osób, które potrafią spędzić dzień na tapczanie, obsesyjnie przeglądając Instagrama (tak wyobrażam sobie Obłomowa przeniesionego w nasze czasy)? Wiadomo, jeden gorszy dzień to nic złego, problem jest, kiedy wszystkie dni są gorsze… Losy Obłomowa mogą zatem służyć jako motywator, by zerwać się z wyrka i zrobić coś dla siebie, a przynajmniej są nim dla mnie – na myśl o tym bohaterze zawsze ścielę łóżko. Obłomow nie jest złą osobą, on po prostu potrzebował pomocy. Dziś najprawdopodobniej zdiagnozowano by mu z pewnością jakieś zaburzenie. Obłomow to jedna z tych powieści, która mimo zmieniających się realiów zawsze będzie aktualna. Oczywiście, można także odczytywać utwór w kontekście epoki – jako portret biernej szlachty rosyjskiej.

Stosunkowo niedawno ukazało się wznowienie tego utworu w przepięknej okładce, a na YT można odnaleźć słuchowisko na jego podstawie. Co ciekawe, o Obłomowie śpiewał Jacek Kaczmarski.

4.      Fiodor Sołogub Mały bies

Biedny Obłomow to bardzo poczciwa postać, więc teraz dla kontrastu przydałby się jakiś niegodziwiec. Nikczemnikiem z pewnością jest Pieriedonow, główny bohater Małego biesa.  Akcja tego utworu toczy się w prowincjonalnym miasteczku, którego mieszkańcy zajmują się głównie plotkowaniem. Pieriedonow to nauczyciel w miejscowym gimnazjum. Do jego ulubionych zajęć należy pastwienie się nad uczniami, demolowanie swojego wynajmowanego mieszkania oraz kłótnie z partnerką Warwarą. Z czasem zaczyna popadać w coraz większe szaleństwo i widzieć małego demona nazywanego Niedotkniątkiem. Ostatecznie w obłędzie popełnia nawet zbrodnię…

Ojejku, jakie to jest dziwne, ale w tym dobrym znaczeniu! W końcu Sołogub to czołowy przedstawiciel rosyjskiego dekadentyzmu. Tym, co najbardziej mnie zaskoczyło, była kwestia erotyki – w powieści pojawia się dość niepokojąca relacja dorosłej kobiety z nastolatkiem (podejrzewanym o bycie dziewczynką). Interesująco wypada to, jak autor określa rzeczywistość poprzez zapach: dominuje duchota nieprzewietrzonych izb, a także duszące perfumy. Wszystko to podkreśla brzydotę świata przedstawionego. Nie potrafię sobie przypomnieć ani jednej dobrej postaci w powieści. Jeśli intryguje Was to, co w człowieku najgorsze – myślę, że Mały bies trafi w Wasze gusta.

A teraz kilka słów o ekranizacji z 1995 roku – nie róbcie sobie tej krzywdy, serio mówię! To się nadaje do oglądania tylko po przeczytaniu książki (bo inaczej nic nie zrozumiecie) i w ramach seansu złego kina ze znajomymi. Wspomnienie kilku scen z tej produkcji nadal doprowadza mnie do niekontrolowanego śmiechu z zażenowania – czyżby obłęd Pieriedonowa zaczynał mi się udzielać?  

Książkę łatwo można łatwo kupić przez internet, mnie się poszczęściło i znalazłam ją kiedyś w taniej księgarni za 15 zł.
Poniżej ilustracja do Małego biesa namalowana przez mleczart

Wyświetl ten post na Instagramie.

Post udostępniony przez @mleczart Mar 15, 2020 o 3:10 PDT

5.      Jewgienij Zamiatin My

Być może to źle o mnie świadczy, że czytam mało fantastyki (jeśli już, to z przełomu XIX i XX wieku), dlatego przed studiami nie słyszałam o Jewgieniju Zamiatinie. Teraz mnie to dziwi, skoro w szkołach omawia się przecież Orwella, a antyutopia My była dla niego jednym ze źródeł inspiracji przy tworzeniu Roku 1984. Główny bohater powieści Zamiatina, Δ-503, to żyjący w XXX wieku mieszkaniec Jedynego Państwa, który opisuje w dzienniku dla potomnych otaczającą go rzeczywistość – egzystencję ściśle wyznaczoną przez Dekalog Godzinowy, a także swoja pracę przy budowie Integralu, czyli statku kosmicznego. Wszystko jednak zmienia spotkanie z tajemniczą I-330. Kim ona jest? Czy rzeczywiście jest zainteresowana samym Δ-503, czy może działa na czyjeś zlecenie?

Powieść ta napisana została w latach 1920-1921, ale swojego oficjalnego wydania w ZSRR doczekała się w latach osiemdziesiątych – wcześniej była zakazana. I to już chyba wiele mówi o tej antyutopii. W moim przekonaniu totalitarny świat przedstawiony w niej wypada zdecydowanie ciekawiej niż u wspomnianego Orwella czy Huxleya. Interesujący jest także język – słownictwo techniczne miesza się z religijnym niemalże; poprzez zapiski widać jak w głównym bohaterze budzi się zakazana w Jedynym Państwie dusza. Można by tę powieść naprawdę omawiać z wielu różnych punktów widzenia, czy doszukiwać się aluzji do innych dzieł literackich (pojawia się na przykład parodia Zbrodni i kary!). Najbardziej mnie jednak ujęło to, że przy całej skomplikowanych problemach filozoficznych, jakie się kryją w My, utwór ten czytałam w napięciu, obgryzając paznokcie, jakby był to kryminał.

Z dostępnością „teraz-natychmiast” może być problem, ale we wrześniu ma się ukazać wznowienie nakładem wydawnictwa Rebis, więc z pewnością sobie sprawię (zawsze to lepiej niż e-book z dziwnej rosyjskiej strony).

Mam nadzieję, że zachęciłam kogoś do przeczytania choć jednej pozycji z tej listy. Starałam się wybrać nie takie oczywiste powieści. Ostatnie trzy lata były dla mnie fascynującą literacką przygodą (to może brzmieć jak ironia, ale nią nie jest!) i nawet te utwory, które już wcześniej znałam, np. Bracia Karamazow, nabrały dla mnie nowego wymiaru. Pozostaje mi zatem odśpiewać z Krokodylem Gieną Błękitny wagon i robić kolejną listę ciekawych książek.